Hipertermi (vücut ısısının aşırı yükselmesi) veya sıcak çarpması, aşağıdaki durum ve koşullarda ortaya çıkabilir:
• Obezite: Kilolu kedilerin ve köpeklerin vücut ısılarını düzenleme kabiliyeti daha düşüktür.
• Üst solunum yollarında tıkanıklık:
• Larengeal paralizi (gırtlak felci)
• Trakeal kollaps (nefes borusunun çökmesi)
• Nefes yolunu tıkayan kitle veya yabancı cisimler
• Sıcak ve nemli havada aşırı egzersiz: Koşma veya yoğun fiziksel aktivite sırasında oluşur.
• Isı kaynağından kaçamama: Araç içinde, tavan arası, bodrum gibi havasız ve aşırı sıcak ortamlarda mahsur kalma.
• Geçmişte hipertermi/sıcak çarpması öyküsü: Daha önce sıcak çarpması yaşayan kedilerin ve köpeklerin bu durumu tekrarlama riski yüksektir.
Sıcak çarpması (hipertermi) ve kalp sağlığı arasında doğrudan ve dolaylı birçok bağlantı bulunmaktadır. Özellikle kalp hastalığı olan hayvanlarda, sıcak çarpması daha ciddi komplikasyonlara ve ölümcül sonuçlara yol açabilir. İşte bu bağlantılar:
1. Artan Kalp Yükü ve Kalp Yetmezliği Riski
Sıcak çarpması sırasında vücut sıcaklığı aşırı derecede yükselir ve vücut bu sıcaklığı düşürmek için çeşitli savunma mekanizmalarını devreye sokar. Bunlardan biri de damarların genişlemesidir (vazodilatasyon).
• Kan dolaşımı hızlanır: Damarların genişlemesi, cilde daha fazla kan akışı sağlayarak ısıyı dışarı atmaya çalışır. Ancak bu, kalbe ek yük bindirir. Kalp, bu artan kan akışını yönetebilmek için daha fazla çalışmak zorunda kalır.
• Kalp hızı artar: Normalden daha fazla kan pompalamak zorunda kalan kalp, hızla atmaya başlar (taşikardi). Kalp atış hızındaki bu artış, kalp kasının daha fazla oksijen tüketmesine ve yorulmasına neden olur.
• Kalp yetmezliği riski: Kalp hastalığı olan hayvanlar (özellikle dilate kardiyomiyopati – DCM veya miksomatöz mitral kapak hastalığı – MMVD olan köpekler) bu ekstra yükü kaldırmakta zorlanır. Bu da konjestif kalp yetmezliği (CHF) gelişme riskini artırır. Kalp yeterli miktarda kan pompalayamaz ve bu durum akciğerlerde sıvı birikmesine neden olur.
2. Kalp Ritim Bozuklukları (Aritmiler)
Sıcak çarpması esnasında yaşanan elektrolit dengesizlikleri, kalp atışının ritmini bozabilir.
• Elektrolit dengesizlikleri: Hipertermi sırasında hayvanın vücudu fazla sıvı kaybeder (terleme mekanizması hayvanlarda olmasa da solunum yoluyla buharlaşma ve tükürük ile sıvı kaybı olur). Bu durum, sodyum (Na+), potasyum (K+) ve kalsiyum (Ca2+) gibi elektrolitlerin dengesizleşmesine neden olur.
• Aritmiler (düzensiz kalp atışları): Elektrolitlerin dengesizliği, kalbin elektriksel ileti sistemini bozarak atriyal fibrilasyon, ventriküler taşikardi veya ventriküler fibrilasyon gibi yaşamı tehdit eden aritmilere neden olabilir.
• Fibrilasyonun tehlikesi: Fibrilasyon (kalbin düzensiz kasılması) kan akışını kesintiye uğratır, bu da bilinç kaybına ve ölüme yol açabilir.
• Holter cihazı ile takip: Kalp hastalığı olan hayvanlarda bu ritim bozukluklarının tespiti, Holter monitörü ile yapılabilir.
3. Damar Darlığı ve Kan Basıncı (Hipotansiyon/Hipertansiyon)
Sıcak çarpması esnasında, kan damarlarının genişlemesi (vazodilatasyon) ve sıvı kaybı nedeniyle kan basıncında ani değişiklikler olur.
• Hipotansiyon (düşük tansiyon): Sıvı kaybı ve kan damarlarının genişlemesi, dolaşımdaki kan hacmini azaltarak kan basıncının düşmesine neden olur. Bu, kan basıncının (hipotansiyon) düşmesine ve organlara giden kan akışının yetersiz kalmasına yol açar. Özellikle böbrek, beyin ve kalp gibi hayati organlar bu durumdan etkilenir.
• Hipotansiyonun kalbe etkisi: Düşük tansiyon nedeniyle kalp, dokulara yeterli kanı pompalamak için daha fazla çalışmak zorunda kalır. Bu, kalp yetmezliği olan hayvanlarda hayati risk oluşturur.
• Hipertansiyon (yüksek tansiyon): Nadir de olsa, bazı durumlarda sıcak çarpması sempatik sinir sistemini aşırı aktive eder ve bu, kalp atış hızında ve kan basıncında artışa neden olur. Hipertansiyon, mitral kapak hastalığı gibi hastalıklarda mitral kapak regürjitasyonunu (kapak kaçaklarını) artırabilir.
4. Hipoksi ve Siyanoz (Morarma)
Sıcak çarpması sırasında yaşanan hipoksi (oksijen eksikliği), kalp hastalarında çok ciddi sorunlara yol açar.
• Solunum hızlanır: Hipertermi sırasında vücut, ısı kaybını artırmak için nefes alıp verme hızını artırır (hiperventilasyon). Bu, solunum kaslarının aşırı çalışmasına neden olur ve akciğerlerin oksijen değişim verimliliğini düşürür.
• Oksijen yetmezliği (hipoksi): Kalp hastalığı olan hayvanlar, kalp debisinin (pompalanan kan miktarı) düşmesi nedeniyle zaten oksijen ihtiyacını karşılamakta zorlanır. Sıcak çarpması sırasında bu durum daha da kötüleşir.
• Siyanoz (morarma): Yeterli oksijenlenme sağlanamazsa, diş etleri ve mukozalar mor (siyanoz) renge döner. Bu, hayvanın oksijen seviyelerinin tehlikeli şekilde düştüğünü gösteren bir acil durum belirtisidir.
5. Kan Pıhtılaşma Bozuklukları (Tromboemboli)
Sıcak çarpması sırasında vücudun homeostatik dengesi (düzenleyici mekanizmalar) bozulur ve pıhtılaşma bozuklukları (dissemine intravasküler koagülasyon – DIC) gelişebilir.
• Pıhtılaşma faktörlerinin tükenmesi: Sıcak çarpması sırasında kan pıhtılaşma faktörleri tükenir, bu da damar içi yaygın pıhtılaşmaya neden olur. Bu durum kalbin koroner arterlerinde (kalbi besleyen damarlar) pıhtı gelişmesine yol açabilir.
• Arteriyel tromboembolizm: Bu pıhtılar, kalp kasını besleyen damarları tıkayarak kalp krizi (miyokard enfarktüsü) riskini artırabilir.
• Felç ve bacak felci: Özellikle kalp hastalığı olan kedilerde, pıhtı, kalpten çıkıp vücuttaki bacak arterlerini tıkayabilir. Bu durumda, arka bacaklarda felç ve soğuk, mor renkli patiler gözlemlenir.
Kalp Hastaları İçin Alınacak Önlemler
• Sıcak günlerde egzersiz yapmayın: Kalp hastalığı olan hayvanlar, özellikle yaz aylarında sabah erken veya akşam geç saatlerde egzersiz yapmalıdır.
• Serin bir ortamda tutun: Hayvanın bulunduğu ortam, klimalı veya serin olmalıdır.
• Aşırı kilo alımını önleyin: Aşırı kilo, kalbin üzerindeki yükü artırır.
• Düzenli kardiyolojik kontrol: Kalp hastası kedilerin ve köpeklerin periyodik kontrolü çok önemlidir. Kardiyoloji muayeneleri ile kalp sağlığı düzenli olarak izlenmelidir.
Sıcak çarpması (hipertermi), kalp hastalığı olan kedilerde ve köpeklerde hayati risk oluşturur. Bu tür hayvanlarda taşikardi, aritmi, kalp yetmezliği ve tromboembolizm gibi komplikasyonlar görülebilir. Sıcak çarpmasını önlemek için serin ortam sağlamak, suya erişim sağlamak ve egzersiz süresini kısaltmak çok önemlidir. Kalp hastalığı olan hayvanlar daha kırılgan bir kalp sistemine sahip olduğundan, sıcak çarpması gibi çevresel stres faktörlerine karşı daha savunmasızdır. Erken müdahale, yaşam kurtarır.
Klinik Belirtiler
Sıcak çarpması veya hipertermi belirtileri, altta yatan nedenlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir. En sık karşılaşılan belirtiler şunlardır:
• Nefes alma zorluğu veya gürültülü nefes alma
• Zayıflık ve koordinasyon kaybı (sarhoş gibi yürüyüş)
• Çökme (bayılma)
• Kusma (bazen kanla karışık)
• İshal (bazen kanla karışık)
• Dalgınlık ve uyku hali
• Diş etlerinde ve ciltte morarma veya çürük benzeri lezyonlar
• Burun kanaması
• Nöbet (havale) veya kasılmalar
Bu belirtilerden biri bile fark edilirse acilen veteriner hekime başvurulmalıdır. Sıcak çarpması, hayvanın yaşamını tehdit eden ciddi bir durumdur.
Erken Müdahale
Kedinizde/köpeğinizde sıcak çarpması veya hipertermi belirtileri fark ettiğinizde aşağıdaki adımları izleyin:
1. Egzersizi hemen durdurun: Hayvanınız koşuyorsa veya yoruluyorsa, derhal durdurun.
2. Daha serin bir alana taşıyın: Tercihen klimalı bir alana geçirin. Bu mümkün değilse, gölge bir alan bulun.
3. Soğutma işlemini başlatın:
• Hayvanın vücuduna soğuk, ıslak havlular koyun (özellikle boyun, göğüs ve karın bölgesine).
• Buz banyosu veya soğuk suya daldırmayın. Ani soğutma, damarların daralmasına neden olarak iç organlara kan akışını azaltabilir.
4. Su içmesini sağlayın: Kedinize/köpeğinize su verin, ancak zorlamayın. Kusma veya bilinç kaybı varsa, su verilmemelidir.
5. Derhal veterinere götürün: Soğutma işlemi sırasında vakit kaybetmeden bir veteriner kliniğine gidin.
Veteriner Hekimin Uyguladığı Tedavi
Veteriner hekim, hipertermi/sıcak çarpması durumunda aşağıdaki tedavileri uygulayabilir:
1. Vücut ısısını düşürme:
• Kontrollü soğutma: Hayvanın vücut ısısını yavaşça düşürmek için serinletici tedbirler alınır.
• Hekimler, sıcaklık çok hızlı düşerse iç organlara zarar verme riski nedeniyle aşırı soğutma yapmazlar.
2. Sıvı tedavisi:
• Damar içi sıvı tedavisi (IV serum) uygulanır. Bu, organlara kan akışını destekler ve dehidrasyonu düzeltir.
3. İlaç tedavisi:
• Bulantı giderici ilaçlar: Kusma şiddetliyse, bulantıyı önleyen ilaçlar verilir.
• Antibiyotikler: İshal veya gastrointestinal sistemde enfeksiyon şüphesi varsa antibiyotikler kullanılabilir.
• Sedatifler (sakinleştirici ilaçlar): Üst solunum yolu tıkanıklığı olan hayvanlarda, solunumun kontrol altına alınabilmesi için sedasyon gerekebilir.
4. Solunum desteği:
• Soluk borusuna tüp yerleştirilmesi (entübasyon): Solunum yollarının tıkalı olduğu durumlarda, soluk borusuna bir tüp yerleştirilir.
• Anestezi: Bazı hayvanlarda soluk borusunun açık kalması için anestezi gerekebilir.
5. Kan pıhtılaşma bozukluklarının tedavisi:
• Plazma transfüzyonu: Hipertermide, kan pıhtılaşma bozukluğu (dissemine intravasküler koagülasyon – DIC) gelişebilir. Bu durumda, plazma verilmesi gerekebilir.
6. Kalp ve tansiyon takibi:
• EKG (elektrokardiyografi) ve kan basıncı monitörizasyonu yapılır. Hipotansiyon (düşük tansiyon) veya kalp ritim bozukluğu varsa, ilaç tedavisi uygulanır.
Prognoz (İyileşme Beklentisi)
Kedinizin/köpeğinizin sıcak çarpmasından ne kadar iyi kurtulacağı, aşağıdaki faktörlere bağlıdır:
• Vücut ısısının ne kadar süre yüksek kaldığı
• Hipertermiyi tetikleyen neden (örneğin, sıcak bir arabada bırakılma veya aşırı egzersiz)
• Organ hasarının derecesi: Kan pıhtılaşma sorunları, böbrek yetmezliği veya hipoglisemi (düşük kan şekeri) gibi komplikasyonlar iyileşme şansını düşürebilir.
• Erken müdahale: Erken soğutma ve hızlı veteriner müdahalesi, iyileşme şansını önemli ölçüde artırır.
• İlk 48 saat: İlk 48 saatteki durum, genel prognoz için çok önemlidir. Bu süre içinde nöbet (havale) veya koma gibi sinir sistemi semptomları ortaya çıkarsa, iyileşme şansı düşer.
Evde Yapılabilecek Önlemler
• Araçta bırakmayın: Sıcak havalarda arabada hayvan bırakmayın. Arabanın içi, dış sıcaklığa göre çok daha hızlı ısınır.
• Egzersiz süresine dikkat edin: Yaz aylarında, sabah erken saatlerde veya akşam serinliğinde egzersiz yapın.
• Serin bir yaşam alanı sağlayın: Kedinizin/köpeğinizin serin bir odada dinlenmesini sağlayın.
• Su erişimini sağlayın: Hayvanınızın her zaman temiz suya erişimi olduğundan emin olun.
• Aşırı kilo alımını önleyin: Obezite, sıcak çarpması riskini artırır.
